Gedurende mijn opleiding tot pedagoge heb ik mij verdiept in de neuropsychologie. Oftewel, de relatie tussen de werking van het menselijk brein en gedrag. Wat mij erg is bijgebleven en van toepassing is op mijn huidige werk als consulent OZL, is de invloed van stress op het functioneren van de hersenen. Ons vermogen om nieuwe dingen te leren hangt hier bijvoorbeeld sterk mee samen. In dit artikel geef ik een klein inkijkje in de hersenen en enkele praktische tips in relatie tot stress, die door zowel leerlingen, ouders als professionals kunnen worden toegepast.

Waarom hebben we stress?

Stress betekent niets anders dan spanning of druk en is niet per definitie ongezond. We hebben zelfs een bepaalde mate van stress nodig om goed te kunnen functioneren. Een korte periode van stress voor bijvoorbeeld een toets, sportwedstrijd of optreden helpt ons om beter te kunnen presteren. Het zorgt er namelijk voor dat we alert kunnen reageren en geconcentreerd kunnen werken. Stress brengt het lichaam als het ware in een staat van paraatheid. De ademhaling versnelt, de bloeddruk en hartslag stijgen; het lichaam maakt zich klaar voor actie. Zodra de spannende gebeurtenis voorbij is neemt deze spanning weer af.
Als gevolg van ziekte kan stress echter gedurende een langere tijd aanhouden. Onder andere het vele thuiszitten, eenzaamheid, onzekerheden en vervelende behandeling kunnen spanning veroorzaken. Verschillende gebieden in de hersenen worden door deze spanning beïnvloed. Met name het voorste gedeelte van de hersenen, ook wel de frontale lob genoemd, de zogeheten amandelkern en hersenstam. In de afbeelding hieronder worden deze hersengebieden aangeduid.

Stress en de diverse hersengebieden

Wanneer je je gestrest voelt, wordt het gebied rondom de hypothalamus actief. In de afbeelding hierboven is dit gebied met geel gemarkeerd. De hypothalamus is onder andere verantwoordelijk voor de aansturing van het hormonale systeem. Als gevolg van deze activiteit wordt in de bijnieren cortisol aangemaakt, een stress-hormoon. Wanneer dit hormoon gedurende een langere tijd wordt afgegeven, worden de centra voor emotioneel gedrag, slaapritme en geheugen geremd. Deze functies gaan hierdoor wat achteruit. Het is daarom bijvoorbeeld moeilijker om te leren of in slaap te komen. Wat je kunt doen om deze centra opnieuw te activeren, is bijvoorbeeld bewegen. Door een stukje te lopen, fietsen of even te dansen, wordt de activiteit in het gebied rondom de hypothalamus verlaagd. Als gevolg hiervan vermindert de productie van cortisol.

Lichamelijke activiteit stimuleert niet enkel de centra voor emotioneel gedrag, slaapritme en geheugen, maar ook de frontale lob. Het gebied dat verantwoordelijk is voor zelfreflectie en logisch redeneren. Wat maakt dit hersengebied in relatie tot stress zo belangrijk? De frontale lob zorgt ervoor dat de amandelkern wordt afgeremd. Dit gebied in de hersenen staat bekend om zijn opslag van negatieve emoties. Het gaat hierbij om verdrietige ervaringen zoals verlies, angst en teleurstelling. Wanneer we gestrest raken, werkt de frontale lob minder goed en krijgt de amandelkern dus de ruimte om deze negatieve emoties te uiten. In tijden van stress zijn we daarom wat meer met negatieve emoties bezig. Zo zijn we bijvoorbeeld wat vaker verdrietig. Negatieve emoties en stress gaan dus hand in hand. De amandelkern activeert daarnaast graag de hypothalamus, waardoor er stress-hormoon wordt aangemaakt. Gevolgen hiervan zijn bijvoorbeeld vermoeidheid en een verlaagde afweer. Wat kunnen we doen om de frontale lob te activeren en dus de amandelkern af te remmen?

• Bewegen

• Muziek beluisteren

• Denkspelletjes spelen (bijvoorbeeld schaken, boter-kaas-en-eieren, galgje, scrabble, mahjong, sudoku, Rubik’s cube etc.)

Wellicht vraag je je af, waarom bijvoorbeeld muziek luisteren helpt tegen stress? In de hersenstam bevinden zich onze meest vitale functies zoals ademhaling, bloeddruk en hartregulatie. Alles wat we horen en zien, komt tevens binnen in de hersenstam. Dit betekent onder andere dat het waarnemen van negativiteit direct in verbinding staat met bijvoorbeeld een verhoogde hartslag en snelle ademhaling. Het luisteren naar muziek die je mooi vindt, bij voorkeur met een rustig ritme, zorgt ervoor dat de hartslag, ademhaling en bloeddruk zich hiermee synchroniseren. Het rustige ritme van de muziek zorgt voor een rustige hartslag, ademhaling en gezonde bloeddruk.
Concluderend Kortom, stress zorgt ervoor dat de werking van bepaalde hersengebieden wordt geactiveerd of juist wordt geremd. Functies als het geheugen, emotieregulatie en zelfreflectie nemen hierdoor af. Beweging, het beluisteren van rustgevende muziek en het spelen van denkspelletjes, stimuleert de hersenen om haar functies (weer) goed uit te voeren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een soepel verloop van leerprocessen. Het is voor leerlingen dan ook aan te raden, om gedurende een dag thuis, op school of in het ziekenhuis zowel fysieke als mentale uitdaging op te zoeken.

 Tess Bekker is nu werkzaam als consulent OZL Midden- en Oost-Brabant. Ze studeerde pedagogiek aan de Fontys Hogeschool te Eindhoven waar ze vorig schooljaar cum laude afstudeerde.